Komisja Europejska podejmuje dalsze kroki w celu wsparcia państw członkowskich dotkniętych bezprecedensowymi klęskami żywiołowymi związanymi z klimatem.
Jak zapowiedziała przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen podczas wizyty w Polsce 19 września 2024 r., Komisja proponuje zmiany w trzech rozporządzeniach UE, aby zapewnić szybkie uruchomienie funduszy UE na wsparcie odbudowy po klęsce żywiołowej.
Zmiany dotyczą rozporządzeń regulujących Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Fundusz Spójności (FS) oraz Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+) na okres programowania 2021–2027, a także rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) w ramach na lata 2014–2022.
Propozycje te są bezpośrednią odpowiedzią na powodzie dotykające kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz pożary lasów w Portugalii we wrześniu 2024 r. Wnioski rozpatrywane łącznie mogłyby umożliwić siedmiu zainteresowanym państwom członkowskim (Polsce, Rumunii, Austrii, Czechom, Węgrom, Portugalii i Słowacji) przeprogramowanie około 18 mld euro (około 17,7 mld euro w ramach funduszy polityki spójności i 588 mln euro w ramach EFRROW) na pomoc w kontekście klęsk żywiołowych związanych z klimatem. Dzięki tym środkom UE będzie mogła elastycznie wspierać wszystkie państwa członkowskie dotknięte niedawnymi i potencjalnymi przyszłymi klęskami żywiołowymi związanymi z klimatem.
Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen powiedziała: „Gdy dochodzi do katastrof klimatycznych, Europa jest silniejsza, gdy trzyma się razem. Widziałem z pierwszej ręki skutki powodzi w państwach członkowskich UE we wrześniu i obiecałem wprowadzić nowe mechanizmy elastyczności, aby wspierać państwa członkowskie w odbudowie, naprawie i rekonstrukcji. Dzisiejsze wnioski pokazują, że wywiązujemy się z tych obietnic: Zasilając płynność wyższymi płatnościami zaliczkowymi i współfinansowaniem funduszy UE, przynosimy realne korzyści mieszkańcom i regionom dotkliwie dotkniętym tymi klęskami żywiołowymi. Dajemy państwom członkowskim narzędzia, aby stały się bardziej odporne i lepiej przygotowane na przyszłe kryzysy.
Zastrzyk płynności poprzez zwiększenie płatności zaliczkowych i współfinansowania w ramach polityki spójności
Fundusze polityki spójności już teraz wspierają państwa członkowskie w zapobieganiu klęskom żywiołowym związanym z klimatem i w odbudowie po nich. Dzisiejsze wnioski zapewniają jednak państwom członkowskim dodatkową elastyczność w wykorzystywaniu części funduszy na naprawę uszkodzonej infrastruktury i sprzętu, zapewnianie żywności i podstawowej pomocy materialnej oraz wsparcia socjalnego i opieki zdrowotnej, a także tymczasowe wspieranie finansowania mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy.
Ponadto wprowadzone zostaną dwa nowe środki w ramach EFRR i EFS+. Po pierwsze, dodatkowe płatności zaliczkowe w wysokości 30 % zapewnią natychmiastowy zastrzyk płynności w celu złagodzenia presji budżetowej na dotknięte państwa członkowskie. Po drugie, UE będzie w stanie sfinansować do 100 % wspieranych działań, bez konieczności współfinansowania krajowego w celu rozpoczęcia prac związanych z odbudową.
Do osiągnięcia tych celów można wykorzystać maksymalnie 10 % istniejących funduszy polityki spójności przeznaczonych dla państw członkowskich na okres programowania 2021–2027, co umożliwia przesunięcia między funduszami polityki spójności.
Większe możliwości finansowania rozwoju obszarów wiejskich dla rolników, posiadaczy lasów i przedsiębiorstw
Ponadto dzięki zaproponowanym dziś zmianom w unijnych funduszach rozwoju obszarów wiejskich (ramy prawne EFRROW na lata 2014–2022) państwa członkowskie będą miały większą elastyczność w zakresie wspierania rolników, posiadaczy lasów i przedsiębiorstw dotkniętych klęskami żywiołowymi.
Wsparcie finansowe oferowane przez EFRROW będzie w 100 % pokrywane z funduszy UE. Poprawka umożliwi państwom członkowskim bezpośrednie i szybkie udzielanie pomocy w sytuacjach nadzwyczajnych rolnikom, posiadaczom lasów oraz małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) w formie płatności ryczałtowych. Ponadto państwa członkowskie skorzystają z większej elastyczności w zakresie wprowadzania i wzmacniania środków służących przywróceniu potencjału produkcyjnego dotkniętych gospodarstw i lasów.
Kolejne kroki
Wniosek zostanie teraz poddany zwykłej procedurze ustawodawczej w Parlamencie Europejskim i Radzie Unii Europejskiej.
Po przyjęciu i zgodnie z zasadą zarządzania dzielonego zainteresowane państwa członkowskie będą musiały zdecydować, w jaki sposób najlepiej wykorzystać tę elastyczność, ile środków finansowych należy ponownie uruchomić, aby poradzić sobie z niedawnymi klęskami żywiołowymi, przy jednoczesnym uwzględnieniu ich szczególnych potrzeb. Następnie państwa członkowskie będą zobowiązane do przedłożenia Komisji Europejskiej zmian w programie w celu ich przeglądu i przyjęcia.
Kontekst
Dzisiejszy wniosek jest bezpośrednią odpowiedzią na niszczycielskie powodzie, które nawiedziły Europę Środkową i Wschodnią w wyniku burzy „Boris" i pożarów lasów, które spustoszyły Portugalię we wrześniu 2024 r., i może obejmować klęski żywiołowe, które miały miejsce od 1 stycznia 2024 r.
Wniosek jest częścią szerszej reakcji UE, która oferuje państwom członkowskim możliwość otrzymania wsparcia w następstwie klęsk żywiołowych zarówno na natychmiastową pomoc kryzysową, za pośrednictwem Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, jak i na długoterminową odbudowę i budowanie odporności, między innymi za pośrednictwem Funduszu Solidarności Unii Europejskiej, rezerwy rolnej oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.
Przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen podczas wizyty w Polsce 19 września 2024 r. zapowiedziała możliwość wykorzystania funduszy polityki spójności na naprawę szkód spowodowanych powodziami.
Polityka spójności jest największym unijnym źródłem finansowania, które pomaga regionom UE zapobiegać zagrożeniom związanym z klęskami żywiołowymi związanymi z klimatem, przygotowywać się na nie i przeciwdziałać im. W okresie programowania 2021–2027 z funduszy polityki spójności (obejmujących Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (i programy Interreg), Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny Plus i Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji) przekazano już 14 mld euro w ramach finansowania UE, aby wesprzeć państwa członkowskie w zapobieganiu ryzyku związanemu z klimatem i zarządzaniu nim.
Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE) jest kolejnym kluczowym instrumentem UE wspierającym odbudowę po klęsce żywiołowej. Od 2002 r. pomoc z FSUE jest uruchamiana jako znak solidarności, oferując wsparcie państwom członkowskim UE i krajom negocjującym przystąpienie do UE, które zmagają się z klęskami żywiołowymi i poważnymi zagrożeniami zdrowia publicznego. Biorąc pod uwagę rosnącą częstotliwość i intensywność klęsk żywiołowych, Komisja uzyskała zwiększenie rocznego budżetu FSUE w ramach niedawnego przeglądu wieloletnich ram finansowych (WRF). Roczny budżet przeznaczony na FSUE w latach 2024–2027 wynosi obecnie około 1,1 mld euro.
W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF)państwa członkowskie przeznaczyły blisko 9 mld euro w swoich planach odbudowy i zwiększania odporności na finansowanie środków związanych z gotowością na wypadek klęsk żywiołowych, w tym reform i inwestycji dotyczących przystosowania się do zagrożeń związanych ze zmianą klimatu, takich jak powodzie, pożary, burze i susze, oraz zapobiegania takim zagrożeniom.
Ponadto w planach strategicznych WPR (2023–2027) wspiera się inwestycje mające na celu przywrócenie potencjału rolnego lub leśnego w następstwie klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych lub katastrof. Obejmuje to środki, które przyczyniają się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, z budżetem w wysokości 93 mld EUR w latach 2023–2027.
WPR na lata 2023–2027 obejmuje również rezerwę rolną w wysokości co najmniej 450 mln EUR rocznie, aby pomóc rolnikom w radzeniu sobie z zakłóceniami rynku lub wyjątkowymi wydarzeniami mającymi wpływ na produkcję lub dystrybucję rolną. W ostatnich latach rezerwę uruchamiano wielokrotnie, aby bezpośrednio wspierać rolników dotkniętych wyjątkowymi niekorzystnymi zjawiskami klimatycznymi.
Dzisiejsze środki, w połączeniu z istniejącymi dostępnymi zasobami, zapewnią państwom członkowskim możliwość odbudowy z zastosowaniem podejścia „lepszego odbudowywania", tj. budowania w przyszłości bardziej zrównoważonych, odpornych i integracyjnych społeczeństw.
Aby uzyskać więcej informacji
Wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia (UE) 2021/1058 i rozporządzenia (UE) 2021/1057
Wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia (UE) 2020/2220
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)
Fundusz Spójności (FS)
Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+)
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2022 (EFRROW).
Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE)